apologetyka.org

WYKŁADY Z TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ 2007/2008
 
RYS HISTORYCZNY
 
APOLOGIA – miała bronić przed zarzutami, nie jest nauką. Używano jej w pierwotnym chrześcijaństwie, czasach średnich do czasów nowożytnych.
APOLOGETYKA –  w sposób racjonalny uzasadnia podstawy wiary chrześcijańskiej; czasy nowożytne – okres oświeceniowy (XVIII i XIX w)
TEOLOGIA FUNDAMENTALNA – korzystająca w uzasadnieniu chrześcijaństwa nie tylko w sferze racjonalnej, ale także w objawieniu Bożym.
Dyscyplina bardzo młoda. W Polsce to koniec XX wieku. Tożsamość określił głównie  ks. Rusecki. Ośrodki:
– Kraków – Ks. Kacykowski, ks. Dzidek
– Opole – Ks. Dola
– Warszawa – ks. Seweryniak, ks. Kulisz
– UKSW – najdłużej była ośrodkiem apologetyki; ks. Kwiatkowski (twórca), prof. Sakowicz, ks. Węcławski. Uczeń ks. Kwiatkowskiego, ks. Tabaczyński; często wraca do apologetyki totalnej.
 
CZY TEOLOGIA JEST NAUKĄ?
 

Podstawowa klasyfikacja nauk za ks. Kamińskim. Jest to podział dychotomiczny, w zależności od źródła poznania.

                   TEOLOGIA

NAUKA

                   WIEDZA                       FILOZOFIA

                   NATURALNA

                                                        NAUKI SZCZEGÓŁOWE

                                    NAUKI FORMALNE              NAUKI REALNE

                                                                  NAUKI                          NAUKI

                                               HUMANISTYCZNE      PRZYRODNICZE

 
PRZEDMIOT TEOLOGII – transcendencja
PRZEDMIOT BADAŃ NAUKOWYCH – w ramach wiedzy naturalnej, ogranicza się do stworzeń i doczesności.
 
Nauka nie interesuje się transcendencją, poza filozofią, gdzie transcendencja znajduje się w punkcie dojścia.
W  teologii transcendencja stanowi punkt wyjścia, tzn. teolog czyta rzeczywistość w świetle objawienia Bożego.
 
DEFINICJA NAUKI ( za Stępniem)
Nauka – zespół czynności poznawczych zmierzających w sposób planowy, uporządkowany, systematyczny do osiągnięcia wiedzy o czymś wg określonej metody, która przyporządkowana jest określonemu celowi i zadaniom.
 
Faktory – cel, przedmiot, zadania, metoda.
Każda dyscyplina, która określa cel, zadania, przedmiot, metodę, może nazywać się nauką.
 
Teologia – metody teologiczne
Wiedza naturalna – metody racjonalne.
SPECYFIKA POZNANIA TEOLOGICZNEGO

1. Odwołanie się do transcendencji (najbardziej radykalna różnica), w punkcie wyjścia.
2. Teologia, mając objawienie jako źródło, posiada w swoim zbiorze tez pewne zdania nieobalalne (dogmaty).
3. Odwołanie się do zewnętrznego autorytetu (Urząd Nauczycielski Kościoła)

To warunkuje poznanie ściśle teologiczne.
 
W ramach teologii funkcjonuje również:

1. poznanie nieteologiczne, tzn. racjonalne – takie jakie występuje w naukach świeckich
2. poznanie naturalne – pochodzące z doświadczenia naturalnego źródła poznania.

 
Możemy w teologii wyodrębnić szereg metod nieteologicznych, np.:

1. historyczne,
2. socjologiczne,
3. archeologiczne.

Podstawowe znaczenie dla teologii ma poznanie ściśle teologiczne. Jest różnica w tym poznaniu, jest w nim pewna mądrość (ks. Napiórkowski).
PRZYKŁADY OKREŚLEŃ TEOLOGII

1. Przedmiotowe
2. Y. Congar – wiedza za pomocą której rozum chrześcijanina wzmocniony i oświecony wiarą usiłuje pojąć poprzez rozumowanie, to co wiemy.
3. E. Schillebeckx – metodyczna i systematyczna refleksja nad treścią wiary
4. ks. Majka – nauka wiary i wiedza o zbawieniu.
5. Podmiotowe
6. Różycki – nauka o Bogu i stworzeniach w świetle Bożego objawienia.
7. L. Scheffczyk – nauka o przepowiadanej w Kościele, objawionej tajemnicy Boga w Chrystusie.

 
PODZIAŁ NAUK TEOLOGICZNYCH WG NAPIÓRKOWSKIEGO
 

1. Teologia naturalna – św. Tomasz
2. Teologia fundamentalna – uzasadnia wiarogodność objawienia Bożego i ona też buduje podstawy metodologiczne dla całej teologii. Bada fakt objawienia Bożego.   Fakt→treść.

III. Teologia właściwa

1. Teologia historyczna – historia dogmatów, nauki biblijne
2. Teologia systematyczna – teologia dogmatyczna (bada treść objawienia Bożego), moralna, ascetyczna
3. Teologia praktyczna – liturgika, katechetyka, homiletyka.

 
Propozycja Rahnera – umieścić teologie fundamentalną na końcu, za teologią właściwą.
 
APOLOGIA APOLEGETYKA, TEOLOGIA FUNDAMENTALNA
 
APOLOGIA – I – XIII wiek
APOLEGETYKA – XVIII – XIX wiek
TEOLOGIA FUNDAMENTALNA – XX/XXI wiek
 
APOLOGIA
podstawą jest to, co Jezus sam powiedział o sobie, czyli apologia chrześcijańska ma źródło w autoapologii Jezusa (ewangelia).
Wyraz ten pochodzi od greckiego „apologija” – oznacza bronić, uzasadniać.
 
Jezus powoływał się na:
– Boży plan zbawienia,
– proroctwa,
– cuda,
– wskazywał na wydarzenia paschalne,
– wskazywał na preegzystencję – Logos, Syn Boży,
– był najpełniejszym interpretatorem woli Bożej.
Autoapologia – czasy apostolskie, katechezy, listy, literatura nowotestamentalna wskazująca na wyjątkowość Jezusa Chrystusa
Pierwsze wieki chrześcijaństwa to literatura apologetów; okres Ojców Kościoła, np.: Justyn, Tacjan, Teofil Antiocheński, Ireneusz, Tertulian, Orygenes.
 
Apologie – są to mowy; dzieło bezpośrednio odpowiadające na zarzuty stawiane religii chrześcijańskiej.
Apologie były skierowane do: Żydów, pogan, ludzi Kościoła (heretycy).
Apologie przyczyniły się do powstania zrębów nauki chrześcijańskiej.
 
Stosowane argumenty:

1. Żydzi – na osobie Jezusa Chrystusa spełniły się proroctwa starotestamentalne – argument skrypturystyczny.
2. poganie – charakter prawno-polityczny; zarzuty że są ateistami; charakter religijno-teologiczny; charakter komparatystyczny – polega na porównaniu nauki objawionej z myślą grecką.
3. do członków Kościoła – argument eklezjolistyczny – boska geneza Kościoła; autorytet apostołów, biskupów; nacisk na Tradycję Apostolską; wykazanie sukcesji apostolskiej – boska geneza; argumenty racjonalne.

 
Św. Augustyn – chrześcijaństwo dla świata jest tym, czym dusza dla ciała.
Św. Tomasz – powoływał się na rozszerzanie się religii chrześcijańskiej, świadczące o jego prawdziwości.
Tertulian – powoływał się na  krew chrześcijan, która była „nasieniem” nowych wyznawców.
 
To wszystko stanowiły argumenty „ad hoc”, czyli spontaniczne.
Świadczy to o tym, że apologia nie była nauką. Brakowało jej systemu argumentacyjnego.
 
APOLEGETYKA.
Przełomem był czas Oświecenia.. Pojawiają się nowe prądy: humanizm, subiektywizm, racjonalizm, filozofia naturalistyczna.
 
Istotą tego okresu nie było posiadanie prawdy, ale dążenie do poznania. Zanegowano istnienie prawdy danej z góry. Człowiek miał nadzieję na wyjaśnienie wszystkiego, za pomocą tylko rozumu.
Metafizyka zostaje zastąpiona teorią poznania.
Kult rozumu, autorytet rozumu, wykluczenie autorytetu zewnętrznego. Prawdziwe jest tylko to, co da się sprawdzić na gruncie empirycznym. Chrześcijaństwo zostaje zastąpione religią rozumu.
W takim klimacie rodzi się apologetyka, która ma zabezpieczyć naukowy charakter całej teologii.
Apologetyka oddziela się od teologii. Dokonał tego G. Savonarola; nadał tezy: chrystologiczną i eklezjolistyczną. Nadał ściśle rozumowy charakter apologetyce.
Używa ona argumentów:

1. biblijno – egzegetycznych
2. historyczno – filozoficznych

Główni przedstawiciele: Drey, Schlayermacher.
APOLEGETYKA – naukowe sprawdzenie pochodzenie chrześcijaństwa.
 
Nie dała jednak odpowiedzi na wszystkie pytania.
 
DEFINICJA APOLEGETYKI – jest to systematyczne rozwinięcie całokształtu dowodów na boskość religii chrześcijańskiej.
 
Różnica między apologią i apologetyką
– przesunięcia akcentu z praktycznej obrony chrześcijaństwa (co czyniły apologie) na krytyczną refleksję nad tą obroną.
Apologetyka => metaapologia
 
TEOLOGIA FUNDAMENTALNA.
 
Pojęcie teologii fundamentalnej.
Pojawia się na koniec XIX wieku.
Apelt – użył w 1843 roku pierwszy tego określenia. Jednak za twórcę uznaje się Jana Ehrlicha („teologia fundamentalna”- 1856) – celem jej byłoby dowodzenie boskiej genezy religii chrześcijańskiej i autorytetu Kościoła.
 
TEOLOGIA FUNDAMENTALNA A APOLEGETYKA – RÓŻNICE
 
Starsi używają tych określeń zamiennie, równoważnie.
Frise – apologetyka widzi jedynie to co dzieli.
Trzy podstawowe racje za przemawiające za teologicznością tej dyscypliny (za teologicznością teologii fundamentalnej):

1. przedmiot
2. źródła
3. metoda

Przedmiot – przedmiotem teologii jest objawienie Boże. To objawienie realizuje się w znakach teofanijnych. Objawienie ma wymiar historyczny (widzialny, wydarzeniowy) i drugi ponadhistoryczny (transhistoryczny, wydarzeniowy, misteryjny). Te dwa wymiary stanowią całość objawienia.
 

To tworzy objawienie, a jego formą jest cud.
 
Źródła – Stary i Nowy Testament, Tradycja
Metody – apologetyka posługuje się metodą tylko racjonalną. Teologia fundamentalna; w punkcie wyjścia argumentuje racjonalnie i przechodzi dalej na grunt teologiczny, korzysta ze światła wiary.
 
Teologia fundamentalna nie chce wyprzeć apologetyki, ale uprawiając apologetykę trzeba mieć świadomość pozostania tylko na poziomie racjonalnym.
Warszawska Szkoła Apologetyczna; ks. Kwiatkowski – koncepcja „apologetyki totalnej”- środowisko ATK (Kładowski, Myśluk).
Ks. Seweryniak – wprowadził teologię fundamentalną.
Apologetyka totalna – była złączona z religioznawstwem. Totalna, bo miała obejmować wszystkie podstawowe religie, a każda z nich ma przecież swoje apologie. Ks. Kwiatkowski chciał je porównać i stworzyć jedną apologię.
Ośrodek pelpliński – kojarzony z myślą apologetyczną (ks. Sawicki- nacisk na filozofię, polemika z ateizmem materializmem; ks. Manthey- zajął się recepcją myśli Wilhelma Schmidta na gruncie polskim). Lata 70 i 80-te- ks. Bp Śliwiński wiąże z chrystologią i eklezjologią z naciskiem na eklezjologię.
STRUKTURA NAUKOWA TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ
 
Kwestia określenia celu, zadań, metody. Jest to zespół twierdzeń o danej dyscyplinie wiedzy – refleksja nad faktorami nauotwórczymi.
 
Cel teologii fundamentalnej – coś stałego, niezmiennego, na stałe związanego. Celem teologii fundamentalnej jest badanie, czy uzasadnienie wiarogodności objawienia Bożego zrealizowanego w historii w Jezusie Chrystusie, a tym samym badanie, czy religia chrześcijańska posiada boską genezę i podanie przy pomocy jakich argumentów można to osiągnąć.
 
Wiarogodność.
Są różne jej koncepcje.

1. 1. koncepcja intelektualistyczna – ma ono charakter historiozbawczy, bo zbawienie dokonuje się w historii. Historia staje się terenem działania Boga. Bóg objawia się w historii i poprzez historię.

2. posiadająca charakter semejotyczny (semejon- znak), a zatem objawienie ma strukturę znaku. Argumenty wiarogodności objawienia maja strukturę znaku.

3. posiadająca charakter personalistyczny – czyli osobowy. Od strony podmiotu i przedmiotu – Bóg jest podmiotem, bo jest inicjatorem, ale też przedmiotem, bo jest przedmiotem wiary

 
Wiarogodność- rozumiemy w sposób dynamiczny, jako działanie samego Boga, ujmowane w kategoriach znaku i Osoby.
 
Co rozumiemy przez wiarogodność?
Jest to taka właściwość lub cecha lub motyw lub racja religii czy osoby, ze względu na którą to cechę możemy przyjąć za prawdę to, co wyraża dana religia, czy osoba.
 
Teologia fundamentalna:

1. formułuje argumenty,
2. bada ich jakość i siłę uzasadniającą na ile ta cecha religii posiada cechę od Boga.

Im więcej argumentów, tym lepiej, tym większy uzyskamy stopień pewności.
Uznanie wiarogodności nigdy nie nadaje oczywistości, ale daje wysoki stopień prawdopodobieństwa.
W teologii fundamentalnej nie używa się słowa „dowód”, czyli oczywistość.
 
Uzasadnienie wiarogodności objawienia chrześcijańskiego jest upewnieniem się, że to co ja akceptuję w wierze, jest rzeczą rozsądną; że to co mi się przedkłada do wiary jest rzeczą rozsądną.
Nie chodzi w badaniu o oczywistość faktu objawienia, ale o oczywistość wiarogodności faktu objawienia. To daje nam pewność moralną, a ona jest wystarczającym argumentem by przedmiot poznawczy był godny wiary, by był rozsądny.
 
 
 
ARGUMENTACJA W TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ
 
Argumentatio – uzasadnienie
System argumentacji – zespół czynności konstruowania i przytaczania argumentów (racji, faktów, motywów) w celu uzasadnienia wiarogodności nadprzyrodzonego charakteru chrześcijaństwa.
 
W apologetyce tradycyjnej to uzasadnienie miało charakter dowodzenia i charakter racjonalny.
 
Teologia fundamentalna buduje nowe argumenty, które powstają w czasie, np.:
– argument martyrologiczny – z męczeństwa chrześcijan
– argument agapetologiczny – argument miłości
– argument kulturotwórczy – wpływ chrześcijaństwa na kulturę
– argument bonatywny – argument z dobra
 
Argumentacja musi być dostosowana do natury przedmiotu teologii.
 
Skoro objawienie ma wymiar bosko-ludzki, historyczny i ponadhistoryczny, więc i argumenty muszą mieć taki charakter; muszą mieć charakter znaku i być dostosowane do przedmiotu teologii.
 
Żeby je rozpoznać, to adresat musi mieć postawę otwartą, mieć gotowość do ich przyjęcia, mieć dobrą wolę.
 
ZADANIA TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ
 
Cel jest niezmienny. Zadania są zmienne, uwarunkowane czasem.

1. Zadania wobec teologii
2. Budowanie podstaw teologii – chodzi o uprzedni wywód teologiczno-fundamentalny (żeby analiza objawienia była możliwa i sensowna trzeba mieć przekonanie, że objawienie jest rzeczywistością prawdziwą, faktycznie przez Boga objawioną).

2. Budowanie podstawowych pojęć teologicznych, pokazywanie struktur tych pojęć, np. objawienie, cud, zmartwychwstanie, Kościół.
3. Zadania poza teologiczne
4. Zadania ekumeniczne
5. Zadania dialogiczne
6. Zadania obronne, apologetyczne

 
PRZEDMIOT TEOLOGII FUNDAMENTALNEJ
Jest wyznaczony przez cel i zadania.
 
Przedmiot – zrealizowanie się objawienia Bożego w historii w pełni w Jezusie Chrystusie i jego trwanie w czasie, czyli w Kościele.
 
Są dwa traktaty należące do przedmiotu:

1. Traktat o Chrystusie – chrystologiczny
2. Traktat o Kościele – eklezjologiczny; boska geneza Kościoła Chrystusowego

 
Metody – do dający się systematycznie stosować myślowy dobór i układ elementarnych czynności zmierzających do najbardziej ekonomicznego osiągnięcia zamierzonego celu.
Są to metody racjonalne, zaadoptowane dla naszych celów i metody teologiczne.
 
POJĘCIE OBJAWIENIA (znaczenie religijne)
 
„revelatio” – ujawnić coś nieznanego, odkryć coś.
Objawienie w sensie religijnym – jest to udostępnienie przez Boga prawdy o Sobie. Bóg pozwala się ludziom poznać, nawiązać kontakt.
Ma charakter dynamiczny, charakter działania.
„dảbảr” – opiera się nie na słowie „logos”, ale na tym, które oznacza zbawcze działanie Boga.
 
Objawienie zakłada dialog między Bogiem a człowiekiem.
Objawienie mieści w sobie określone prawdy, treści.
W sensie biblijnym Bóg objawia człowiekowi swoje mysli, zamiary i swije Boże plany.
 
Teologiczne rozumienie objawienia (Werner, Bulst).
Jest to nadprzyrodzone, łaskawe, osobowe, zbawcze ujawnienie się Boga wobec człowieka, w ramach jego historii dokonuje się w nadprzyrodzonym Bożym działaniu (znaki, cuda), w widzialnym ukazywaniu się (znaki teofanijne), a przede wszystkim w Jego interpretującym, autorytatywnym Słowie.
 
Objawienie dokonało się w Izraelu jako przygotowanie, wypełniło się w Jezusie Chrystusie, uobecnia się w słowie i działaniu Kościoła.
 
Spojrzenie dogmatyczne jest jakby opisem objawienia, wychodzi z wiarą, bada treść objawienia Bożego, bada co to jest objawienie.
Teologia fundamentalna rozważa objawienie w znakach historycznych, empirycznych, których może być rozpoznana.
 
Objawienie Boże powstaje na styku rzeczywistości boskiej i ludzkiej; transcendentnej i immanentnej, które jest widoczne w znakach historycznych.
 
Nauka Kościoła ma taką analogię w rzeczywistości ludzkiej (Josef Imbach); „Człowiek w swoim wnętrzu jest zamknięty dla otoczenia. Dopiero ujawniając swoje wnętrze, odsłania je dla innych”
„Drugiego człowieka poznajemy na tyle, na ile ten drugi człowiek pozwoli się odkryć”
„Objawiać się, to znaczy powierzyć się komuś”
„Objawienie Boże to samoprzekazanie się Boga”
RODZAJE OBJAWIENIA BOŻEGO
 
 

1. W stworzeniach i przez stworzenia (kosmiczne, naturalne)
2. W Jezusie Chrystusie (historyczne)

 
Ad1. Bóg stwarzając świat związał swoje istnienie ze światem i podtrzymuje go w istnieniu. Świat wskazuje na Boga, jest transparentem Boga.
Bóg stwarzając świat ujawnił samego siebie. Człowiek doświadcza świata w fenomenach.
Rudolf Otto – świat budzi lęk i jednocześnie budzi fascynację (misterium tremendum i misterium fascinosum).
Świat postrzegamy jako dobry, bo jest z Boga.
Bóg ubóstwił materię.
Bóg obdarzył człowieka specjalną zdolnością poznania Go poprzez świat.
 
Objawienie w stworzeniach i przez stworzenia ma wymiar Chrystusowy. On ma świadomość swojego udziału w Bogu; brał udział w stworzeniu świata.
 
Szczególnym objawieniem Boga jest człowiek; człowiek jako osoba (posiadanie języka, mowy, sumienia, duszy). Człowiek ma analogiczny byt. To wszystko ma charakter epifanijny.
 
To wszystko ma charakter epifanijny.
 
Daje nam możliwość rozpoznania istnienia Boga (również światłem rozumu), ale również umożliwia doświadczenia Boga w otaczającym świecie i umożliwia nawiązanie kontaktu z Bogiem.
Podstawą tego objawienia jest świat i byt ludzki, ale charakter tego objawienia jest nadprzyrodzony.
Bóg stwarzając świat ujawnił samego siebie. Człowiek doświadcza świata w fenomenach.
Rudolf Otto – świat budzi lęk i jednocześnie budzi fascynację.
 
Świat postrzegany jako dobry, bo jest z Boga. Bóg ubóstwił materię. Bóg obdarzył człowieka specjalną zdolnością poznania go poprzez świat.
 
Objawienie w stworzeniach i przez stworzenia ma wymiar Chrystusowy. On ma świadomość. On ma w świadomości swój udział w Bogu. Brał udział w stworzeniu świata.
 
Szczególnym objawicielem Boga jest człowiek. Człowiek jako osoba (posiadanie języka, mowy, sumienia, duszy). Człowiek ma analogiczny byt. To wszystko ma charakter epifanijny.
Daje nam możliwość rozpoznania istnienia Boga (również światłem rozumu), ale również umożliwia doświadczenie Boga w otaczającym świecie i umożliwia nawiązanie kontaktu z Bogiem.
Podstawą tego objawienia jest świat i byt ludzki, ale charakter tego objawienia jest nadprzyrodzony.
 
OBJAWIENIE W CHRYSTUSIE (HISTORYCZNE)
Objawienie historyczne polega na objawieniu się Boga, wkroczeniu Boga w historię ludzkości.
Dokonało się ono w różnych formach poprzez słowa i czyny Boga oraz przez teofanię. Te formy nie są czymś odrębnym od siebie, ale stanowią całość
Teofania – szczególny rodzaj współzaistnienia słowa i czynu, wydarzenia.
 
Historia objawienia rozpoczęła się wraz z Abrahamem. Rozwijała się w dziejach Izraela, a punkt kulminacyjny osiąga w Jezusie Chrystusie. Kończy się to objawienie w sensie formalnym wraz ze śmiercią ostatniego z Apostołów.
 
Historyczne działanie Boga – powoływanie patriarchów, proroków, którzy mieli za zadanie interpretację znaków.
 
Momentem kulminacyjnym był moment wcielenia (Hbr 1,1) – wydarzenie Jezusa Chrystusa.
W sensie historycznym jest to najdoskonalsze objawienie w sensie osobowym.
To objawienie wieńczy wszystko, jest szczytem, którego nic już nie wieńczy.
 
Co rozumiemy poprzez pojęcie czasu obiektywnego?
Jest to czas istniejący niezależnie od człowieka. Czas istniałby od początku stworzenia.
Co rozumiemy poprzez pojecie czasu subiektywnego?
Czas łączy się z człowiekiem, i byłby sposobem patrzenia na zjawiska zachodzące w przestrzeni.
 
 
KIEDY BÓG WKROCZYŁ W HISTORIĘ?
 
Pierwszym momentem jest wypowiedziane słowo Boga, które miało charakter słowa stwórczego. Słowo nabiera kształtu historycznego i słowo jest powołaniem historii i przynależy do historii.
 
Istnieje jedno Boże objawienie w różnych formach, a w Chrystusie dokonuje się w pełni.
Historyczność objawienia powoduje określone konsekwencje. Nie jest systemem doktrynalnym, ale Boga poznajemy przez konsekwentne działanie w historii.
 
 
 
 
 
 
 
POJĘCIE OBJAWIENIA W OFICJALNEJ NAUCE KOŚCIOŁA

1. Kościół broni, gdy jest taka potrzeba.
2. Kościół formułuje wskazówki do konkretnych spraw.

 
Ad 1.
Pierwszy moment – powstanie protestantyzmu; objawienie rozumie jako słowo Boże, które zawarte jest tylko w Biblii (Sola Scriptura). Tylko człowiek i Biblia – brak pośrednika.
Odrzucili autorytet Kościoła i Tradycji. Objawienie straciło wymiar obiektywny. Niekontrolowany dostęp do interpretacji Pisma Świętego.
 
Odpowiedź Kościoła to Sobór Trydencki (1546)
Objawienie Boże jest ewangelią zbawienia przepowiadaną przez proroków, ogłoszoną przez Chrystusa, przekazaną przez Apostołów, strzeżoną przez Kościół. Podkreślono prawdy wiary, które można znaleźć w Piśmie Świętym i w Tradycji. Wiara polega na przyjęciu prawd wiary.
 
Ad 2.
Powstanie nowożytnych prądów umysłowych, humanistycznych, naturalizm, racjonalizm (negacja nadprzyrodzonego charakteru objawienia)
– Podkreślali naturalny charakter objawienia.
Odpowiedź Kościoła to Sobór Watykański I (1870) – Kościół wyraził naukę w konstytucji „De fide catolica” (2 – De revelatione – O objawieniu). Nauka mówi o tym, że:
– że Boga można poznać rozumem naturalnym ze stworzeń
– objawienie nadprzyrodzone jest faktem
– zawarte jest ono w Starym i Nowym Testamencie
– autorem jego jest Bóg
– skoro Bóg stworzył człowieka i dał mu uczestnictwo w swojej naturze, to równocześnie
musiał mu dać możliwość poznania tego celu
– i daje to poznać w objawieniu nadprzyrodzonym
– Modernizm – odrzuca fakt objawienia nadprzyrodzonego jako realną rzeczywistość, ale dodatkowo jeszcze sprowadza je do subiektywnej świadomości, którą człowiek zdobywa pod wpływem uczucia religijnego. Człowiek odczuwa Boga w sobie i wyrazem tych uczuć jest swiadomość objawienia.
Kościół odpowiada tzw. Dokumentami antymodernistycznymi:
– „Lamentabili” –dekret z 1907 r.
– Encyklika Piusa X „Pascendi” z 1907 r.
– motu pro’prio „Sacrorum antistitum” z 1910 r.
Objawienie jest depozytem prawd nadprzyrodzonych. Nie jest czymś subiektywnym.
Przysięga antymodernistyczna – do lat 70- tych.
 
Uzasadnienie wiary – między filozofią a teologią ( encyklika JPII Wiara i rozum – rozdział 68).
 

1. Harmonia między religią a filozofią. Filozofia, jako „trzeci testament” jest przygotowaniem do teologicznego poznania – Klemens Aleksandryjski.
2. Postawa krytyczna. Teretulian: „Gdzie Ateny (o filozofii),a gdzie Jerozolima (o wierze). Orygenes – twórca chrześcijańskiej teologii.
3. Pojednanie wiary i rozumu. Św. Tomasz: istnieje naczelna mądrość od Ducha Św., a w niej mądrość filozoficzna (ze zdolnością rozumowania) oraz teologiczna (wiara). Podkreślał jedność wiary i rozumu.
4. Konfrontacja. W Oświeceniu. Wykazywano sprzeczność między rozumem a wiarą. Oczywiście, była to sprzeczność pozorna. Błąd popełniono również w przekraczaniu kompetencji, w wchodzeniu na cudzy teren np. tłumaczenie prawd teologicznych, biblijnych w świetle nauk przyrodniczych i na odwrót. Obecnie jesteśmy na etapie wychodzenia z pod presji Oświecenia.
5. Autonomiczność nauki i religii – nie wchodzenie w kompetencje. Nie oznacza, to jednak braku religii.

Papież w encyklice idzie dalej. Jego zdaniem nie wystarcza tylko szeroko pojęta autonomia, przez którą się wiele traci, konieczna jest jedność. Jedno drugiemu jest potrzebne. Wraca do wizji tomaszowej.
 
Konstytucja Dogmatyczna o Objawieniu Bożym – charakterystyczne elementy tekstu soborowego.
 

1. Objawienie jest działaniem nadprzyrodzonym. Jest wyrazem nadmiernej dobroci i miłości do ludzi i nie wynika koniecznie ze stworzenia człowieka. Wykracza poza wymogi natury. Należy do nadnaturalnego porządku łaski.
2. Objawienie jest ukazane w perspektywie Zbawienia i Przymierza. Związek Objawienia słownego z Wydarzeniem Zbawczym ( Słowo z Czynem).
3. Osobowy, personalistyczny charakter Objawienia od/ze strony Podmiotu i Przedmiotu. Bóg jest Inicjatorem i Treścią Objawienia. Najpełniej wyraził się przez Chrystusa – Wcielenie. Osobowe Człowieczeństwo Chrystusa staje się narzędziem Objawienia, zaś człowieczeństwo człowieka (osoby ludzkiej) jest udziałem w Bóstwie Chrystusa. Bóg zwraca się do człowieka nie tylko by go pocieszyć, ale aby ofiarować mu Zbawienie. Zbawienie zawsze ma charakter zaproszenia i nie niszczy osoby ludzkiej. Człowiek na to zaproszenie odpowiada poprzez wiarę, egzystencję, która się zmienia. (Jest to zupełnie nowa myśl, która nie pojawiła się we wcześniejszych dokumentach Kościoła).
4. Bóg objawia się nie tylko w słowach, ale i w czynach – faktach. Słowo jest niezbędne do ujawnienia znaczenia, interpretacji faktów. Fakty mają swoja własną wartość. Eksponują historię Objawienia. Bóg wkracza do historii poprzez fakty i interwencje Chrystusa.
5. Objawienie ma charakter dynamiczny i sakramentalny. Dynamiczny, czyli czynne objawienie się Boga przez ciąg wydarzeń w Dziejach, wydarzeń zaplanowanych przez Boga – kolejne następstwo Laski.
6. Chrystocentryzm Objawienia. Chrystus jest pełnym (ale też ostatecznym) objawieniem się Boga w sensie osobowym, historycznym, zbawczym. Kościół jest więc ostateczną formą Objawienia. Chociaż Bóg objawił się człowiekowi, to nie wyrzekł się, nie wyzbywa się Swojej tajemnicy. Objawia się, bowiem na tyle, co chce.

 
 
 
 
 
 
 
 
Traktat o cudzie

1. Biblijne pojęcie cudu.

• Cud – nadzwyczajny fakt zdziałany przez Boga. Opisy takich faktów znajdujemy w S i NT.
• Nie należy kontestować koncepcji cudu z konkretnym cudem w Biblii. Autorzy biblijni nie interesowali się filozoficznym aspektem cudu (natura, transcendencja, immanencja). Mają teocentryczną wizję świata, a ona nie akcentuje różnic nad naturą i nad-naturą (naturalne i nadnaturalne działanie Boga).
• We wszystkich zjawiskach natury dostrzega się działanie osobowego Boga.
• Zjawiska natury takie jak: stałość, regularność, następstwo pór roku, jest przejawem szczególnego działania Boga.
• Za cuda uważa się nie tylko działania przekraczające działanie natury. Cuda to też naturalne fakty opatrznościowe: pojawienie się deszczu, płodność ziemi, itp.
• Największy cud – to że Bóg wszystko utrzymuje w istnieniu.
• Dla Izraelitów największym cudem był fakt stworzenia świata.
• Charakterystyczne dla Izraela było wiązanie wypadków dziejowych z historią zbawienia.
• Stworzenie było pierwszym etapem zbawienia, a wszystko co nastąpiło potem było odnowieniem stworzenia, kontynuacją stworzenia, konsekwencją stworzenia.
• Człowiek Biblii patrząc na te dzieła nie pytał czy te działania są możliwe czy nie; zgodne z prawami natury czy nie, ale interesował go sens religijny danego zdarzenia.
• Biblia zawsze wyjaśnia relacje cudu do Boga, a nigdy w relacji do natury,
• Nie ma biblijnej definicji cudu. Mamy różne określenia w Biblii, np:

– dzieło potęgi Boga
– coś wielkiego, budzącego zdziwienie
– dzieła budzące strach
– pojęcie znaku
– znaki i cuda
– znak – występujący samodzielnie
Te określenia są bogatsze niż samo słowo „cud”.
 

1. Relacje ST o cudach
2. Pierwsza grupa cudów

• Okres formowania się narodu izraelskiego – cuda związane z wyjściem Izraelitów z Egiptu
• Tysiąc lat od czasu sędziów do okresu machabejskiego – brak opisów cudów oprócz pomocy w wojnach
• Okres działalności Eliasza i Elizeusza – raczej cuda prywatne, legendarne. Oprócz cudu na górze Karmel (obrona religii monoteistycznej)
• Księgi prorockie i mądrościowe – brak prawie opisów cudów.

2. Rodzaje cudów.

• Historiozbawcze – najważniejsze. Wyraźnie występuje relacja między Bogiem a Izraelem. Cud występuje wówczas gdy pojawiają się przeszkody w realizacji Bożego planu.Zwieńczeniem tych cudów jest opis zawarcia przymierza na Synaju
• Cuda uwierzytelniające – jest niewielka ilość tych cudów. Mimo że występuje wielu proroków w cudach uwierzytelniających, to są te cuda które mają legitymować wysłannika Boga. Dotyczą one głównie działalności Mojżesza. Prorocy raczej nie potwierdzają swojej misji, albo nie legitymują się cudami. Bóg w jakiś sposób potwierdza ich misję (księga Jeremiasza, Izajasza). Myśląc o Mojżeszu mamy na myśli w jakimś sensie dowód uwierzytelniający w jakimś stopniu jego posłanie wobec ludu i wobec faraona. Ale musimy zaznaczyć, że te cuda nie były jakimś najważniejszym argumentem. To nie to, że Mojżesz robił cuda powodowało jego szacunek ludu, ale to że miał osobisty kontakt z Bogiem. To była ta największa legitymacja, która uwiarygodniała jego misję. Realny kontakt Mojżesza z Bogiem na Synaju, w namiocie spotkania był najbardziej przekonywującym argumentem dla Izraela. Inni prorocy, mimo że maja taki dar, rzadko posługują się cudami.
• Cuda Eliasza i Elizeusza – większość tych cudów określamy jako prywatne, maja one charakter raczej legendarny, z wyjątkiem ofiary na górze Karmel. To wydarzenie związane jest z utrzymaniem wiary monoteistycznej w Izraelu.

 
III. Nowy Testament
 
Relacje NT o cudach.

• W NT znajduje się 36 opisów cudów Jezusa oraz 12 wzmianek o cudotwórczej działalności Jezusa.
• Na przykład to się przejawiało w takim określeniu „uzdrowił wielu”. Można powiedzieć, że nie ma wątpliwości co do historyczności cudów Jezusa. Nie poddaje się ich właściwie w wątpliwość.
• Jeżeli poddalibyśmy w wątpliwość historyczność cudów to poddalibyśmy w wątpliwość całą Ewangelię. Stanowią one bardzo istotny wymiar Ewangelii.
• Mają bardzo duże znaczenie. Cuda, które czynił Jezus są związane z nauką o Królestwie Bożym.
• Jest to centralne orędzie NT. Cuda pełnią wiele funkcji teologicznych. Dlatego podważanie cudów wiązałoby się z podważaniem całej misji Jezusa, podważaniem historyczności Ewangelii.
• Cuda Jezusa oznaczały przede wszystkim nadejście KB. Cuda były znakami nastania tego królestwa. KB realizuje się już tu i teraz. Znakiem tego KB są cuda i znaki, które czynił Jezus. One realizują się w Jego słowach i czynach.
• Nadejście KB objawiło się w cudach: wypędzanie złych duchów, uzdrowienia, wskrzeszenia, cuda nad żywiołami.
• To nie są znaki wykonywane przez Jezusa w sposób spektakularny, żeby tylko pokazać swoją moc. Służą pokazaniu, że KB realizuje się tu i teraz. Nadejście KB jest początkiem nowego zbawienia.
• Cuda były takim znakami zbawiania.
• Owszem, to KB osiągniemy w pełni w życiu przyszłym, ale już teraz antycypujemy je, już teraz ono konkretnie jest. To są znaki zbawiania.
• Na przykład, wyzwolenie z choroby oznaczało wyzwolenie wyższego porządku. Oznaczało zbawienie człowieka. Cuda są realizacją zbawienia.
• Cuda Jezusa miały jakby podwójny charakter. Z jednej strony miały charakter duchowy, wyzwalały z grzechu, oznaczały zbawienie właśnie, zbawienie duszy. Z drugiej strony obejmowały stworzenia, obejmowały świat, obejmowały ciało człowieka.
• Miały charakter fizyczny. To jest to wielkie pojednanie Boga z człowiekiem, ale również ze światem, z kosmosem, z całą naturą, i to co wydarzyło się w wydarzeniach paschalnych.
• Jest to największy argument świadczący o historyczności cudów. Ten argument, który wiąże się ze ścisłym powiązaniem cudu z nauką Jezusa Chrystusa.
• Słowa i czyny nie są rozdzielone, ale wzajemnie się uzupełniają.
• Cuda w życiu Jezusa pełnią szereg ról teologicznych, np: mówimy o funkcji chrystologicznej; funkcja objawieniowa (cud jest formą objawienia), objawia godność i powołanie Chrystusa, objawia Boga; funkcja wiarotwórcza, funkcja eklezjotwórcza,
• Cuda Jezusa były czynione ze względów religijnych i zbawczych. Jezus odrzuca prośbę Żydów o znaki cudowne, bo chcieli pozostać jakby w tej warstwie zewnętrznej. Oni by najprawdopodobniej tylko przerazili.
• Bóg nie chce czynić cudów tylko po to by pokazać kim On nie jest.

 
Cuda w katechezie pierwotnej.

• Kościół pierwotny nie tylko przekazywał tradycję o cudach, ale je interpretował. Na przykład w Ewangelii Mk cuda są interpretowane jako stopniowe objawianie się Boga w Jezusie. Taki charakter teocentryczny. Mt widzi w cudach wypełnienie się proroctw ST. Łk podkreśla jego dobro i współczucie, czyli charakter bardziej chrystocentryczny. J z kolei przedstawia jako znaki obecności Boga i znaki wskazujące na zjednoczenie Ojca i Syna („Mój Ojciec działa aż do tej chwili i Ja działam”).
• W katechezie pierwotnej działalność cudotwórcza Jezusa ukazana jest w kontekście historii zbawienia. Pełni również funkcję motywacyjną, uwierzytelniającą. Potwierdzają one posłannictwo Jezusa. Interpretacja apostolska była zgodna z tym sensem jaki miały te cuda Jezusa.
• W tej katechezie pierwotnej, apostolskiej, oni nie tylko przekazywali to co się rzeczywiście działo w czasach Jezusa, ale dokonywali pewnej interpretacji, ale zgodnie z tym sensem jaki miały te cuda w życiu Jezusa. W NT znajduje się 36 opisów cudów Jezusa. Miały one potwierdzać jego godność mesjańską.
• NT mówi o cudach apostołów i uczniów Pana. Cuda i znaki: Szczepan, Barnaba, Paweł. Dla Pawła cud jest znakiem autentyczności apostolatu.
• Dar cudów nie mieli tylko apostołowie, ale również wierni, którzy otrzymali Dar Ducha.
• Dla Pawła największym cudem obok tych cudów konkretnych, fizycznych, jest miłość. To jest ten argument agapetologiczny, Kościół jako wspólnota miłości, cud życia chrześcijańskiego.
• Cuda w Kościele pierwotnym pełniły podobną rolę jak w życiu Jezusa. Przede wszystkim one objawiały moc Zmartwychwstałego. One wszystkie były czynione w imię Jezusa. One poświadczały misję apostolską. Jeszcze bardziej zacieśnił się związek między cudem z słowem. Cuda pozwalały odróżnić prawdziwych proroków od fałszywych i potwierdzały Dobrą Nowinę. Trzeba tu jednak pamiętać, że cuda i znaki potrafi czynić ten Zły.

1. Po okresie apostolskim mamy okres patrystyczny.

Św. Augustyn.

• Przypisuje się jemu tzw koncepcję psychologiczno – religijną.
• Dla św. Augustyna cud to fakt niezwykły, który wywołuje zdziwienie ponieważ różni się od zwykłego biegu rzeczy (rys psychologiczny), a wskutek tego budzi zainteresowanie sprawami religijnymi i służy za znak działania bożego na świecie (rys religijny).
• Augustyn wyróżniał 2 rodzaje fenomenów:

1. naturalne – Bóg działa przez ustawiczne prawidłowości natury (następstwo nocy i dnia, następstwo pór roku)
2. nadzwyczajne – nieregularne wkroczenia Boga w naturę. Wśród zdarzeń naturalnych zdarzają się zdarzenia rzadkie, zadziwiające, które (bardziej w sposób psychologiczny) różnią się od zwykłego biegu rzeczy. Rzadkie, ale nie będące wbrew naturze.

• Te fenomeny natury zostały zakodowane w specjalne „zarodki” (semina), które rozwijają się w naturalne procesy przyrody. Bóg opatrznościowo czuwa nad realizacją tego procesu.
• To Augustyn nazywa jako cud globalny, cud całej natury. Te cuda mają dla Augustyna wartość ontologiczną, największą.
• Ale obok istnieje jeszcze inna grupa „zarodków” (semina seminalia), czyli zarodki zarodków. Są to potężne siły aktualizujące się pod wpływem Stwórcy.

• Boża wola może te zarodki zarodków zaktualizować. To są nasiona w tych nasionach. Nasiona cudów fizycznych. Dla Augustyna mają one wartość drugorzędną.
• Cuda należą do natury w tym sensie, że stanowią część stworzenia, ale w rzeczywistości należą do specjalnego porządku łaski (nadprzyrodzonego porządku).
• Augustyn pojmuje cud jako interwencję Bożą, ale nie w sensie twórczej wszechmocy Boga, ale jako Jego opatrzności. Każde zjawisko naturalne wskazuje na wielkość i dobroć Boga.
• U Augustyna nie ma różnicy między sensem ontologicznym cudu, a tym co jest w świecie. Cud u Augustyna nie polega na przekraczaniu natury. Polega na tym co jest w tej naturze.
• Cud u Augustyna wskazuje na sprawy religijne, ale więcej, one należą do porządku łaski. Cud należy do porządku objawienia i co za tym idzie, cud ma charakter nadprzyrodzony.
• Mimo, że dzieją się w naturze mają charakter nadprzyrodzony
• Trzeba je uznać jako nadprzyrodzone, bo autorem jest Bóg, mimo że dzieją się w naturze
• Cały problem cudu sprowadza się do pytania; czy jest on faktem naturalnym, czy jest faktem boskim?
• Cud u Augustyna z pewnością nie jest przeciwny naturze. Wola boską jest podtrzymywać wszystko co stworzone.
• Zarówno cuda natury jak i fizyczne są dziełem samego Boga
• Natura choć ma pewną autonomię jest zależna od Boga i Bóg sprawuje nad nią swoje opatrznościowe rządy

1. V. Okres scholastyczny

W okresie scholastycznym przesunął się problem cudu z płaszczyzny religijnej (biblijnej) na płaszczyznę filozoficzno – teologiczną.

• Istotne stało się pytanie; co się dzieje z cudem w sensie metafizycznym?
• Ta problematyka cudu jest związana z koncepcją świata
• Arystoteles – platońska koncepcja świata
• Św. Tomasz opierał na arystotelesowskiej koncepcji świata – dualizm kosmosu
• Arystoteles rozróżniał transcendencję i immanencję, i na tym obrazie świata budował koncepcję cudu.
• W cudzie podkreślano transcendencję Boga w stosunku do immanencji natury.
• Zmiana stanowiska wobec cudu zachodziła ewolucyjnie – z płaszczyzny religijnej na płaszczyznę filozoficzną
• Św. Anzelm mówił o cudzie jako fakcie niezwykłym, uzależnionym od przyczyny sprawczej
• Wg koncepcji Arystotelesa świat jest zależny od przyczyny pierwszej i posiada jeszcze autonomiczność
• Albert Wielki mówi, że w cudzie nie chodzi tylko o rzadkość zjawiska, ale o opozycję wobec sił natury.
• Św. Tomasz dał taką definicję cudu; Cud jest fakt przekraczający porządek całej natury, a zatem jego sprawcą jest Bóg.
• 3 istotne elementy tej definicji (stawia na uboczu rys psychologiczny i religijny):

– element empiryczny – oznacza, że zjawiska to musi podlegać obserwacji i doświadczeniu jak każde inne zjawisko
– element transcendentny – zakłada wykluczenie tego faktu z porządku naturalnego, że nie mogły go spowodować żadne siły natury
– element teologiczny – stwierdza, że autorem tego rodzaju cudu jest Bóg
W zjawisku tym mogą brać udział siły naturalne, ale same nie mogą spowodować takich skutków. Porządek naturalny w sensie przyrodniczym oznacza taką prawidłowość, która stwierdzona empirycznie może stworzyć podstawę do ustalenia prawa natury.
 
Trzy rodzaje cudów wg Św. Tomasza.

1. Supranatura – takie fakty, których nigdy nie mogła sama zdziałać (przemiana wody w wino, uwielbienie PJ);
2. Kontranatura – przekroczenie porządku naturalnego ze względu na podmiot (wskrzeszenie umarłego, przywrócenie wzroku);
3. Praeternatura – przekroczenie porządku naturalnego ze względu na sposób jaki zaistniał (uzdrowienie mocą Bożą)

• U Św. Tomasza funkcja religijna jest wtórna, jednak nie jest pominięta. Jest wnioskiem, do którego dochodzi na podstawie analizy strony zewnętrznej cudu. Widział w cudzie elementy zbawcze.
• Kontynuatorzy, interpretatorzy Św. Tomasza ten aspekt psychologiczno-religijny pominęli.
• Poznanie Boga tylko na drodze empirycznej.
• Definicja cudu w wersji interpretatorów obowiązywała w Kościele aż do Wat. II.

1. Kontynuatorzy Św. Tomasza.

Dionizy Kartezjarus podkreśla zewnętrzny charakter cudu w stosunku do Objawienia.
Tomasz de’Wio (Kajetan) w czasie renesansu tomizmu, podkreśla transcendencję fizykalną cudu. Prze akcentowanie strony zewnętrznej cudu, jako zjawisko przyrodnicze.
Pietro de’Lorca doprowadził do absolutyzacji dowodzenia z cudu. Cud – dowodem potwierdzającym prawdziwość Objawienia. Cud dawał pewność bezdyskusyjną, absolutną. Argumentował: Objawienie B. jest faktem bożym, więc jego prawdziwość potwierdza pewnymi znakami cudownymi.
Ludwiko Turlano– cud środkiem dowodowym potwierdzającym prawdziwość religii chrześcijańskiej.
 
VII. Krytyka doby Oświecenia.
Takie rozumienie cudu zostało poddane ostrej krytyce już w okresie Oświecenia. Zarzuty: cud przewyższa prawa natury, czyli B sam burzy prawa przez siebie ustanowione, porządek natury przez swoją interwencję.
Spinoza– prawa natury są nienaruszalne, cud będąc poza prawami jest sprzeczny z prawami przyrody. Wniosek, trzeba więc uznać za nieistniejący.
Hume – jest nie możliwy, bo stanowi pogwałcenie natury. A to jest nie możliwe.
Inni uważali, że cud jest spowodowany prawami natury jeszcze nie odkrytymi.
Dziedzina rozpoznawania cudu.
Postulowali o kilkukrotne powtórzenie cudu, w celu zbadania jego natury. Pomijano zupełnie aspekt religijny cudu.
Apologeci odpowiadając na tym samej płaszczyźnie ( empirycznej), byli nie tylko nieprzekonywujący, ale nadto przekraczali swoje kompetencje.
 
VIII. Początki XX wieku – prekursorzy Wat. II.
Cud – ma charakter religijny, znak religijny. Pascal, Newman, Blondel nie traktowali cudu jako oczywistego dowodu, jako znak, który należy interpretować.
Pascal – prekursor nowożytnej myśli teologicznej. Cuda, jako argumenty, które naprowadzają lub potwierdzają myśl objawioną.
Zaliczał cud w „Myślach”:

1. Cuda widzialne są obrazem cudów niewidzialnych.
2. Niewidzialne zdarzenia B. w historii. Obdarzone sensem duchowym.
3. Pewne stwierdzenia – powiązanie cudu z Łaską.

Cuda mają treść. Nie mogą być traktowane jako dowód Objawienia, byłoby to sprzeczne z naturą religii i wiary.
Kardynał Newman – cud powiązany z Objawieniem. Wskazywał na błąd wiązania cudu z prawami przyrody. Bardzo trudno odróżnić nadzwyczajne zdarzenia o charakterze naturalnym od cudownych zdarzeń w ścisłym znaczeniu. Cuda nie dają oczywistości, im jest ich więcej tym większa siła motywacyjna, ale muszą mieć znamię boskiego pochodzenia.
Wyróżnia dwie strony cudu:
– system fizykalny – zewnętrzny;
– system moralny – nadprzyrodzony: duch, religia.
Zdaniem N. do tej pory porządek religijno-moralny podporządkowany był fizycznemu, a powinno być odwrotnie. Ważniejszy system wyższy- moralny (religijny) i jemu powinien być podporządkowany niższy, czyli fizyczny, aby nie były przekroczone kompetencje. Nacisk kłaść nie na przyczynę sprawczą, ale celową. Ona decyduje o sensowności faktu cudownego.
Blondel. Maurice Blondel (ur. 2 listopada 1861, zm. 5 lipca 1949) – francuski filozof, przedstawiciel modernizmu. Twórca koncepcji znakowej (semiologicznej) cudu. Akcentuje podmiot cudu – dyspozycję człowieka – percepcję moralną do odczytania i zinterpretowania. Przyjęcie cudu jako znaku zależy od gotowości, otwartości na treść przesłania znaku. Funkcja motywacyjna jest uzależniona od odczytania właściwego sensu cudu.
Relacja cudu do natury:
W cudzie nie ma nic więcej niż w najmniejszym fakcie zwykłym. Cuda są znakami dla tych, którzy są gotowi, dojrzali do rozpoznania znaku B. w najzwyklejszych wydarzeniach natury.
 

1. Koncepcja współczesna – znakowa.

Cud – znak B. skierowany do człowieka, poprzez który B. nawiązuje z człowiekiem kontakt osobowy i komunikuje mu swe zbawcze zamiary. Jest znakiem B., który w empirycznej rzeczywistości świata (element zewnętrzny – materialny) manifestuje i uobecnia nadprzyrodzoną swą działalność. Znak B. skierowany do człowieka w celach zbawczych. Jest formą Objawienia, komunikacji B., zaproszenia dla dobra człowieka. Poprzez znaki i cuda przekazuje człowiekowi, objawia treści. Znak empiryczny jest nośnikiem treści duchowych.
Cud musi posiadać element empiryczny – dostrzegalny, stronę zjawiskową, przystosowaną do naturalnej percepcji człowieka, gdyby był jego pozbawiony nie mógłby być postrzegany jako znak ( Eucharystia?).
Element nadzwyczajny – różni się swą niezwykłością (Augustyn), odbiega od naturalnych form natury, choć nie zawsze musi przekraczać siły natury.
Kontekst religijny, który nadaje temu niezwykłemu zjawisku charakteru Bożego. Brak związku między zjawiskiem a kontekstem religijno-moralnym, czyli brak hierogoiczności znaku. Dotyczy sprawcy i odbiorcy, w religijnych okolicznościach: pielgrzymka, modlitwa, skupienie… Zjawisko oderwane od tego kontekstu staje się niezrozumiałe. Teolog ma za zadanie szukanie tego kontekstu. Cud ma za zakomunikować jakąś sytuację zbawczą, jest ekranem, nośnikiem treści objawionych, wyeksponowanych. Sam element materialny nie może jeszcze nic uwierzytelniać. PJ odrzuca żądanie Żydów o uczynienie znaku materialnego – fenomenu niezwykłego.
Transcendencja znaku – bezpośrednie pochodzenie od B, Jego ingerencja. Szczególnie element wewnętrzny musi być transcendentny, fizykalna strona cudu nie koniecznie, może być naturalna. Działanie B w cudzie nie jest przeciwne ani sprzeczne z naturą, nie wprowadza chaosu, nieładu a jedynie przewyższa, udoskonala, wznosi naturę na wyższy poziom bytowania. Interwencja B jest uwolnieniem natury (od konsekwencji grzechu pierworodnego) od niedoskonałości.
 
Religijne ujęcie cudu jako znaku:
Cud znak stanowiący, objawia rzeczywistość nadprzyrodzoną.
 
Rozpoznanie cudu:

• Rozpoznanie naukowe (element empiryczny i naukowy). Badanie teoretyczne, spekulatywne. Ma charakter zmienny, uzależniony od nauk, od ich rozwoju.
• Poznanie historyczne – czy dany fakt zaistniał, kiedy. Badanie kompetencji świadków, krytyka tekstu, wiarygodność świadków. Poznanie w kontekście nauk szczegółowych, czy badany fakt odnajduje wyjaśnienie zgodne z prawami natury. Stwierdzona nawet przekraczalność natury, naukowiec możne podać sąd negatywny. To nie w jego kompetencjach leży dowodzenie nadprzyrodzoności zjawiska. Jedynie teolog może tego dowieść.
• Odwołanie się do nauk szczegółowych –

1. Choroba musi być ciężka, organiczna.
2. Nie były używane lekarstwa, były ale nie mogły spowodować takiego skutku.
3. Nie może być w ostatnim stadium rozwoju (wyzdrowienie).
4. Nagłe, całkowite, nie może powrócić.

• Filozoficzne – opiera się na racji przyczynowości. Wyjaśnia głębiej, wskazując na

transcendencję zjawiska. Jeżeli siły nie pochodzą z sił naturalnych, działa siła sprzeczna
z siłami naturalnymi uznajemy je za transcendentne, gdyż nie mogą działać dwie siły
wykluczające. Bada się, czy ta siła wystąpi jeszcze raz w innych sytuacjach, zjawiskach.

• Teologiczne – jako rozpoznanie naukowe. Czym innym rozpoznanie religijne,

spontaniczne. Weryfikuje kontekst religijno – moralny z doktryną Objawienia.

• Rozpoznanie teologiczno-fundamentalne. Badanie funkcji motywacyjnych.
• Rozpoznanie religijne – życiowe, praktyczne. Chodzi w nim o spontaniczne rozpoznanie znaku. Rozpoznanie ma wartość stałą, pewną.
• Właściwe rozróżnienie celu religijnego.
• Musi nastąpić interpretacja zjawiska cudownego (modlitwa, pielgrzymka). Kontekst religijny człowieka zinterpretowany jako znak B, Jego mowę. Przekonanie o Opatrzności B.
• Dobra wola – otwartość na rzeczywistość nadprzyrodzoną. Konieczność współdziałania z łaską nadprzyrodzoną. Łaska B pomaga interpretować działanie B w życiu. To rozpoznanie religijne daje pewność moralną. Poznanie przednaukowe należy zbadać również krytycznie. Cud nie zawsze rozpoznamy na drodze religijnej jest naukowe. Rozpoznanie religijne i naukowe może dać niezbitą pewność dla Kościoła.

 
 
 
Traktat o zmartwychwstaniu
Zmartwychwstanie

• W Teologii Tradycyjnej – Powrót Chrystusa do życia. Miało charakter rzeczywistości samoistnej.
• Współczesna literatura – rzeczywistość realna o charakterze eschatologicznym. Chrystus przechodzi przez stan śmierci do nowego uwielbionego życia.

 
Zmartwychwstanie w ST – dotyczy Ludu Bożego.
Objawienie prorockie:
Ez 37,1-14 – zmartwychwstanie ludu,
Iż 51,17. 61 – Zmartwychwstanie Jerozolimy,
Iż 26,19 – ożywianie umarłych,
Dn 12,2. 3 – obudzenie się, Nowe życie, przemiana,
Mch 7,14 – zmartwychwstanie do życia.
Element Judaizmu wyznawany przez faryzeuszów.
 
Zmartwychwstanie w NT – najstarsze informacje przekazane zostały w pierwotnym kerygmacie.

• Przepowiadanie Apostolskie: Listy Św. Pawła, Dzieje Apostolskie.

Różne terminy:

1. Wskrzeszenie, Ożywienie, Obudzenie, Powstanie z martwych.

Podkreśla powrót Chrystusa do życia, jako wydarzenia. Aspekt historyczny.

2. Uwielbienie, Usprawiedliwienie, Wniebowstąpienie, Siedzenie po prawicy.

Podkreśla mistyczny, nadprzyrodzony aspekt. Akcentuje (transcendentalny) zbawczy sens. Interpretacja wydarzenia, gloryfikacja.
Pierwszy sposób wyrażony w prawdach, formułach wiary jest chronologiczny, np. Rz 10,9, 1Kor 15,3-5. Bardzo rozwinięta formuła u Marka – „zgodnie z Pismem…: Chrystus umarł, zmartwychwstał, ukazał się zgodnie z Pismem”.
Druga grupa definicji – w hymnach liturgicznych akcentowały uwielbienie, np. Fil 2,6-11, 1Tym 3,16 uwypuklone przeciwieństwo między stanami.

• Katechezy Paschalne (3).

1. Dz 2,22-36 Mowa Św. Piotra.
2. Dz 10,34-43 Nawrócenie Korneliusza.
3. Dz 13,23-41 Św. Paweł w Antiochii.

Należy zwrócić uwagę na adresatów oraz rodzaj argumentów stosowanych przez autora.
Ad.1
Adresat: Judejczycy.
Argument: 1. Z Pisma – skryptualistyczny.

2. Argument wtórny – z osobistego doświadczenia: apostołowie są świadkami

Chrystofanii. Nie byli świadkami Zmartwychwstania.
Ad. 2
Adresat: dopuszczenie pogan do zbawienia.
Argument: 1. Argument główny – świadectwo

2. Z Pisma – skrótowo.

Ad. 3 (przeczytać i opracować).
 

• Relacje Ewangelistów.

Marek. Zmartwychwstanie – opis wydarzenia oraz teologiczna interpretacja.
Mk 16, 1-8 Zakończenie Ewangelii.
Mk 16, 9-20 Zakończenie nie Markowe, dodane. Nie opisuje Chrystofanii, kończy na interpretacji Anioła przy grobie, gdyż wiara w zmartwychwstanie nie musi się opierać na paschalnym, doświadczalnym przeżyciu. Wiara może się zrodzić z bezgranicznej ufności w Słowo Boże: Pan Zmartwychwstał jak powiedział…
Mateusz 28, 1-19 – idzie dalej.
Kobiety ogłaszają nowinę o Zmartwychwstaniu. Mateusz pisze o zwycięstwie Boga nad śmiercią. Obietnica stałej obecności Chrystusa.
Łukasz 24, 40-44
Ukazuje wypełnienie zbawczych zamiarów Boga. Kładzie nacisk na Pismo Św., spełnienie proroctw, które w kontekście życia Chrystusa nabrały właściwej interpretacji. Łukasz wyraża świadomość pierwotnego Kościoła, który pojmował siebie jako realizację ST. Dokonuje się to poprzez przypomnienie tego, co zostało powiedziane.
Jan 20, 30-31 zakończenie, 21 rozdział jest dodatkiem.
Opis przy grobie jest wśród ewangelistów najbardziej teologicznie dojrzałą interpretacją.
Wydarzenie Zmartwychwstania – Misterium, brak chronologii, interpretacja – tajemnicą.
Śmierć, Zmartwychwstanie, Uwielbienie, Wniebowstąpienie – tajemnicą.
Zmartwychwstanie – powrót Chrystusa do Ojca.
Uwielbienie –zbiega się z ukrzyżowaniem.
Wniebowstąpienie – utożsamia się z Uwielbieniem, w pewnym sensie z Zmartwychwstaniem. Jako przesłanie teologiczne wyraża się w Gloryfikacji Jezusa przez Ojca. Manifestuje się nowa sytuacja bytowa Jezusa. Wniebowstąpienie jako znak Chrystofanii, Uwielbienie nastąpiło z chwilą śmierci i Zmartwychwstania.
Ewolucja poglądów.
2 interpretacje.

1. rozumiana na sposób obiektywny – realizm – teologia katolicka, prawosławna
2. interpretacja subiektywna – teologia protestancka

 
Interpretacja wizji subiektywnej.

• Koncepcja duchowa, spirytualistyczna
• Gospel – w tekstach NT są ze sobą pomieszane 2 koncepcje. Spirytualistyczna – polegająca na duchowym uwielbieniu Chrystusa i somatyczna – czyli cielesna
• Jego zdaniem ta koncepcja somatyczna jest późniejsza. Jest materializacja pierwotnej koncepcji spirytualistycznej
• Dla niego ewangelie są taką właśnie materializacją koncepcji czysto duchowej
• Daje przykład Łk, gdzie Jezus je i pije, rozmawia po zmartwychwstaniu
• Nie było somatycznego zmartwychwstania Jezusa. Było tylko duchowe uwielbienie, a pisano o Nim tak, aby pomóc w zrozumieniu idei zmartwychwstania.
• Koncepcja symboliczna – Bultman, Marxen.
• Punktem wyjścia jest zdanie „Jezus zmartwychwstał”
• Otóż to zdanie nie orzeka o fakcie historycznym, ale jest teologiczną interpretacją
• Jest to refleksja teologiczna nad zbawczym znaczeniem krzyża lub nad zbawczym znaczeniu chrystofanii.
• Pierwotni chrześcijanie rzeczywiście wierzyli w zmartwychwstanie Chrystusa, ale nie znaczy to dla nas, że rzeczywiście tak się stało
• Wiara sobie, fakt sobie
• Mamy rozróżnienie między wydarzeniem paschalnym, a wiarą w to wydarzenie
• To wydarzenie paschalne podlega weryfikacji naukowej jak każde wydarzenie historyczne. Natomiast wiara w to wydarzenie jest przedmiotem poznania wewnętrznego, egzystencjalnego, które nie podlega temu badaniu naukowemu.
• Bultman do faktów historycznych zaliczył: śmierć na krzyżu, złożenie do grobu
• Wszystko co dzieje się potem jest doświadczeniem wewnętrznym, nie da się historycznie uzasadnić
• Czyli to zdanie pierwotne „Jezus zmartwychwstał” jest to interpretacja zbawczej śmierci Chrystusa
• Dla Bultmana nie jest ważny fakt historyczny, ale pytanie „Czy Chrystus zmartwychwstał dla mnie?”

Interpretacje obiektywne.

• Koncepcja reanimacji somatycznej – Historyczność śmierci i rzeczywistość zmartwychwstania
• Żeby można było powiedzieć, że ktoś zmartwychwstał trzeba wykazać, że ktoś umarł
• Historyczność śmierci potwierdzają świadkowie, realia męki. Wszystko kończy się jednoosobowym pogrzebem
• Rzeczywistość zmartwychwstania – pusty grób, chrystofania
• Dowody Chrystusa zmartwychwstałego – pozwalał się dotykać, pokazywał że nie jest duchem
• Chrystofanie – zmysłowe spostrzeżenia fizycznej obecności Chrystusa
• Rozumiano to jako powrót do życia, które było wcześniej, stąd reanimacja somatyczna
• Koncepcja gloryfikacji somatycznej
• Zmartwychwstanie nie jest wyłącznie duchowym uwielbieniem, ale jest przejściem do nowej, nadprzyrodzonej egzystencji
• Czyli poprzez zmartwychwstanie Jezus egzystuje w ciele uwielbionym
• Integralna koncepcja zmartwychwstania
• Zdaje się łączyć wszystkie te interpretacje
• Zmartwychwstanie jest to przejście przez stan śmierci (wydarzenie realne) do nowego, uwielbionego życia. Jest to wydarzenie zbawcze o charakterze eschatycznym.
• W zmartwychwstaniu Bóg uwielbił swego Syna, przyjął Jego ofiarę
• Chrystus zmartwychwstały przynależy do rzeczywistości transcendentnej, przysługującej samemu Bogu. Czyli istnieje już poza prawami fizyki i geometrii ziemskiej.
• Czyli zmartwychwstanie jest faktem nadprzyrodzonym, poznawalnym dla nas w aspekcie wiary, ale nie może być przedmiotem świadectwa historycznego
• Ponieważ dla tego wydarzenia nie możemy przyjąć kategorii ziemskich, historycznych, a to co doświadczmy przyjmujemy przez wiarę
• Fakt zmartwychwstania – brak świadków, fakt ponadhistoryczny znaki zmartwychwstania – charakter historyczny
• Skoro zmartwychwstanie jest wydarzeniem realnym i eschatycznym, można powiedzieć, że ono oznacza jednorazowe przeszłe, wydarzenie realne, ale również aktualną obecność Jezusa uwielbionego, dzięki któremu realizuje się zbawienie

 
Apethanen – umarł
Etafe – był pogrzebany
Egegertajs – zmartwychwstał
Ofte – ukazywał się
Trzy czasowniki (1,2 i 4) to tzw aorest – czynność przeszła dokonana.
Zmartwychwstał – św. Paweł używa Perfectum – czynność przeszła dokonana, ale trwająca w swoich skutkach do dzisiaj. Paweł podkreśla jednorazowe wydarzenie, ale mówi o rzeczywistości trwającej